ﻣﺪل ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﺎﺧﺘﺎری (Structural Equational Modeling)

از روشﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ آﻣﺎری و ﯾﮑﯽ از ﻗﻮیﺗﺮﯾﻦ روشﻫﺎی ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭼﻨﺪﻣﺘﻐﯿﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﮐﻮارﯾﺎﻧﺲ، اﻟﮕﻮﺳﺎزی ﻋﻠﯽ و ﻟﯿﺰرل اﻃﻼق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﮐﺎرﺑﺮد اﺻﻠﯽ آن در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮه‎ای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﯿﻮه دو ﻣﺘﻐﯿﺮی ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺮﺑﺎر ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم داد. ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭼﻨﺪﻣﺘﻐﯿﺮه ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺮی روشﻫﺎی ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽ اﺻﻠﯽ آﻧﻬﺎ، ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ.  در این روش جدید آماری، ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻮارد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﻣﯽشود(ﻣﺪل اﻧﺪازهﮔﯿﺮی) ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻫﻤﺎن ﮔﻮﯾﻪﻫﺎی ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻮارد ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﯾﻦ ﮔﻮﯾﻪﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ آمده و رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﺳﻨﺠﺪ(ﻣﺪل ساختاری) ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﻣﺪل ﻧﻬﺎﯾﯽ را رﺳﻢ نمود. ﻣﺪل ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﺎﺧﺘﺎری ﯾﮏ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮی ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ از ﺧﺎﻧﻮاده رﮔﺮﺳﯿﻮن ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮی است ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻖ اﻣﮑﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﻣﻌﺎدﻻت رﮔﺮﺳﯿﻮن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﻮرد آزﻣﻮن  ﻗﺮار دﻫﺪ. یک مدل اندازه‎گیری، جزئی از مدل معادله ساختاری است که نحوه سنجش یک متغیر پنهان را با استفاده از دو یا تعداد بیشتری متغیر مشاهده شده تعریف می‎کند. همچنین می‎توان گفت که در مدل اندازه‌گیری مشخص می‌شود که مجموعه متغیرهای مشاهده شده برای یک متغیر پنهان تا چه حد تحت تأثیر متغیر پنهان موردنظر و تا چه حد تحت تأثیر متغیر خطا(همه عوامل تأثیرگذار غیر از متغیر پنهان مورد نظر ) هستند. ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺪل ﺳﺎﺧﺘﺎری، ﺻﺮﻓﺎ رواﺑﻂ ﻋﻠﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﮑﻨﻮن(ﭘﻨﻬﺎن)، اﺳﺖ. ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ ﻫﺪف اﯾﻦ ﻣﺪل ﮐﺸﻒ ﻫﺮ دوی اﺛﺮات ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﮑﻨﻮن ﺑﺮون‌زا ﺑﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﮑﻨﻮن درون‎زا اﺳﺖ.  ﻟﯿﺰرل(LISREL ) ﯾﮏ ﻣﺤﺼﻮل ﻧﺮم اﻓﺰاری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮآورد و آزﻣﻮن مدل‎های ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻃﺮاﺣﯽ و از طریق شرکت بین المللی نرم‎افزار علمی(www.ssicentral.com) ﺑﻪ  ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.  در سال  1970 هنگامی که کارل جورسکوج و داگ سور بام مدل لیزرلی‌اش را در کنفرانسی ارائه داد، نخستین زمینه  بسط و توسعه روش لیزرل را فراهم آورد. پنج سال بعد یعنی سال 1975 نخستین برنامه لیزرلی (Version 3) در دسترس عموم قرار گرفت. واژه LISREL مخفف (Linear Structural Relations) به معنای (روابط ساختاری خطی) است. صفت (Linear) برای نسخه‎های رایج برنامه لیزرل بسیار محدودکننده است. از این رو کلمه LISREL  مترادف شده است با " "Structural Equation Modeling(SEM) به معنای " مدل‌یابی معادله ساختاری". اﯾﻦ ﻧﺮم‎اﻓﺰار ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ و ﮐﻮوارﯾﺎﻧﺲ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺷﺪه، ﻣﯽ‎ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺎرﻫﺎی ﻋﺎﻣﻠﯽ، وارﯾﺎنس‏ها و ﺧﻄﺎﻫﺎی ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﮑﻨﻮن را ﺑﺮآورد ﯾﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﻨﺪ و از آن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮای اﺟﺮای ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺎﻣﻠﯽ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ، ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم، ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺗﺎﯾﯿﺪی و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺴﯿﺮ (ﻣﺪلﯾﺎﺑﯽ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ ﺑﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﮑﻨﻮن) اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد. نرم‌افزار  LISREL، مجموعه‌ای از برنامه‎های کاربردی دیگر را نیز توسعه داده تا محققان بتوانند از این مجموعه  در جهت آزمون مدل‎ها و بررسی برازش آنها استفاده کنند. یکی از این برنامه‎ها PRELIS می‎باشد که در سال 1986 نخستین نسخه آن منتشر شد. کارکرد اصلی آن محاسبه یکسری آماره‎های مناسب برای تحلیل توسط برنامه لیزرل بود. به تدریج کاربرد آن به سمت برخورداری از یکسری ابزارهای اکتشافی، حهت کمک به کاربران برای بدست آوردن درک بهتری از داده‎هایشان قبل از استفاده از مدل لیزرلی، بسط و گسترش یافت. یعنی PRELIS عمدتا شامل مواردی می‎شود که محقق می‌باید قبل از پرداختن به مدل‌سازی و آزمون مدل‌ها به آنها توجه کند. مواردی نظیر نرمال بودن داده‌ها، داده‌های پرت یا دور افتاده و داده‌های مفقود شده از جمله این موارد است. استفاده از برنامه PRELIS کمک می‌کند تا محقق ویژگی‌های مربوط به داده‌های خام را، که ممکن است خروجی LISREL  را تحت تاثیر قرار دهد، شناسایی کند و با آگاهی از ویژگی‌های موجود در داده‌های خام به انجام تخمین‌های لازم اقدام نماید و یا در خصوص انتخاب روش‌های خاصی، برای تخمین متناسب با خصوصیات داده‌ها، تصمیم‌گیری کند . روش ﻟﯿﺰرل ﺿﻤﻦ آﻧﮑﻪ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺠﻬﻮل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺧﻄﯽ را ﺑﺮآورد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮای ﺑﺮازش ﻣﺪل‎هایی ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﮑﻨﻮن، ﺧﻄﺎﻫﺎی اﻧﺪازه‌ﮔﯿﺮی در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ، ﻋﻠﯿﺖ دو ﺳﻮﯾﻪ، ﻫﻢ‌زﻣﺎﻧﯽ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯽ‌ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺮح‎رﯾﺰی ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. اﻣﺎ اﯾﻦ روش را ﻣﯽ‎ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮارد ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮای روش‎های ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺗﺎﯾﯿﺪی، ﺗﺤﻠﯿﻞ رﮔﺮﺳﯿﻮن ﭼﻨﺪﻣﺘﻐﯿﺮی، ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺴﯿﺮ، ﻣﺪل‎های اﻗﺘﺼﺎدی ﺧﺎص دادهﻫﺎی واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن، ﻣﺪل‎های ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﯾﺮ و ﺑﺮﮔﺸﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮای داده ﻫﺎی ﻣﻘﻄﻌﯽ / ﻃﻮﻟﯽ، ﻣﺪل‎های ﺳﺎﺧﺘﺎری ﮐﻮوارﯾﺎﻧﺲ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ای (ﻣﺎﻧﻨﺪ آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﮐﻮوارﯾﺎﻧﺲ، ﺑﺮاﺑﺮی ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽﻫﺎ، ﺑﺮاﺑﺮی ﻣﻌﺎدﻻت و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی ﻋﺎﻣﻠﯽ و ﻏﯿﺮه) ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد.