هویت

هویت یعنی راجع به خود فکر کردن که احساس تداوم، ثبات و یکپارچگی را ایجاد می‎کند. فروید در چارچوب روان تحلیل‎گری به عنوان اولین کسی است که از هویت صحبت می‎کند. اریکسون دیدگاه اولیه خود را از فروید گرفته است، و در مراحل رشد روانی – اجتماعی خود شکل‎گیری هویت و کسب آن را در دوره نوجوانی می داند که این معادل مرحله تناسلی فروید است. اریکسون هویت را در ارتباط با Ego مطرح می‎کند که معتقد است نوجوان در این مرحله به شخصیت خودآگاهی پیدا می‎کند و یک من بزرگ‎تر در او شکل می‎گیرد. جنبه‎ی روانی شکل‎گیری احساس هویت در این دوره باعث شکل‎گیری من درونی نوجوان می‎شود. او در این مرحله همانندسازی با ورزشکاران، قهرمانان و ... دارد که دیگر جنبه سمبلیک نداشته بلکه به طور افراطی این کار را انجام می‎دهد. در مرحله نوجوانی تعادل بین نهاد، خود و فراخود مرحله قبلی بهم خورده و با تعادل مجدد، هویت جنسی شکل می‎گیرد این مرحله زیربنای اساسی مراحل بعدی رشد روانی – فرهنگی است. نکته حائز اهمیت این است که هویت در خلا شکل نمی‏گیرد و صرفا فرد در شکل‏گیری آن دخیل نیست بلکه جامعه هم در آن نقش دارد. هویت ثابت نیست، تغییر می‎کند و تغییرات هویتی براساس تغییرات اجتماعی و روانشناختی رخ می‎دهد البته با حفظ ثبات و یکپارچگی. همچنین، هویت یک ویژگی پنهان نیست بلکه آشکار است یعنی بقیه هم باید آن را ببینند و نمود این تغییرات را در منعطف‎شدن، متعهدشدن و مسئولیت‎پذیرشدن نسبت به امری می‎بینیم. اریکسون و مارسیا هویت در ارتباط با goE مطرح می‎کنند اما برزونسکی هویت در ارتباط با Self  مطرح می‎کند.Ego  نگاه شخصی به درون است، لایه دوم شخصیت می‎باشد و تحت تاثیر شرایط محیطی می‌تواند خودش را حفظ کند. اما Self تحت تاثیر جامعه است و در ارتباط با دیگران ساخته می‎شود بنابراین می‎تواند تغییر کند و جزء لایه شخصیت نیست. مارسیا هویت را سازمان درونی، خودجوش از سائق ها، باورها و تجارب گذشته می‎داند. آن را ساختاری می‎بیند و معتقد است که هویت مبتنی بر Ego  است. وی هویت را بر اساس دو مولفه در قالب چهار هویت مطرح نمود شامل 1)هویت کسب‎شده 2) هویت پیش‎رس 3) هویت معوق 4) پراکندگی هویت.

هویت کسب شده: بحران هویت به خوبی پشت سر گذاشته؛ تعهدات لازم را پیدا کرده؛ بر ارزش ها و اهدافی که خود انتخاب کرده پایبند هستند؛ سلامت روانی دارند شوخ طبعی، انعطاف پذیری، احساس یکسانی در زمان، از ویژگی های اینهاست.

هویت پیش‎رس: تجربه بحران نداشته؛ بدون بررسی گزینه ها دیگر، هویت از پیش تعیین شده دیگری را می‌پذیرد؛ نسبت به اهداف و ارزش‌های دیگران مثل معلمان، والدین و مراجع قدرت احساس تعهد می‌کند؛ در این افراد اعتقاد راسخ به نظم و پیروی از مراجع قدرت بارز است؛ اغلب می‎ترسند که تردید کنند؛ به احتمال زیاد به فرقه‎ها و و گروه‎های افراطی‎ ملحق می‏شوند و تعصبات قوی – نژادی نزد آنها شایع است.

هویت معوق: این افراد تعهدات پایداری برای خود ایجاد نکرده‎اند؛ سرگرم فرایند کاوش و جمع آوری اطلاعات هستند و هنوز در جهت کسب هویت تلاش می‏کنند؛ همواره در حالتی دوگانه به سر می برند؛ رقابت طلبی، زنده دلی، پرحرفی، مضطرب بودن و تمایل به برقراری روابط با دیگران از خصوصیات بارز آنهاست؛ اگر در رسیدن به هویت موفق ناکام شوند دچار هویت مغشوش می‎شوند.

پراکندگی هویت یا  ابهام هویت: نوجوان از فقدان یک هویت روشن رنج می‎برد؛ به ارزش‌ها پایبند نیست؛ برای هدف‎هایش تلاش نمی‎کند کاوشگری نمی‏کند؛ بی‎خیال، سطحی، ناخرسند و تنها به نظر می‎رسد؛ ناپخته عمل می‌کند و به احتمال زیاد به مواد مخدر گرایش پیدا می‎کند. از طرف دیگر، برزونسکی رویکرد پسامدرن دارد و هویت از نظر او الگویی فرایندی است. وی معتقد است که هویت ساختار مفهومی سطح بالاست که تلاش می‎کند مولفه‎های جدا از هم را پرمعنا، قابل درک و منسجم کند. برزونسکی سبک‏های هویت  را براساس دو مولفه "تعهد و کاوشگری" به چهار دسته تقسیم می‏کند. سبک های هویتی از دیدگاه برزونسکی عبارتند از:

سبک هویت اطلاعاتی: تمایل به بررسی راه‎حل‎های چندگانه برای مسئله قبل از متعهدشدن به یکی از آنهاست، در این سبک هویتی افراد فعال و در جستجوی اطلاعات، ارزیابی و استفاده از آنها هستند، در روابط بین فردی سنجیده عمل می‏کنند، نیاز کمتری به تایید دیگران دارند و اطمینان به خود بیشتر است، رفتارهای خود تعیین‎گرانه  و مسئولیت شخصی بالاست.

سبک هویت هنجاری: تمایل به همنوا شدن با انتظارات خانواده و اجتماع و درصد بالایی از تعهد به افراد مهم از نظر خودشان را شامل می‎شود. در این سبک هویتی افراد نمرات پایینی در خودشکیبایی و خودمختاری عاطفی کسب می‎کنند، اهداف و ارزش‎های دیگران را به دلیل احساس گناه و کسب رضایت آنها درونی می‎کنند، میل شدید به ساختارمندی دارند، در مواجه با مشکلات به شیوه واکنشی پاسخ می‎دهند، هماهنگ با انتظارات گروه مرجع هستند و تمایل به اطلاعات ناهمگام با ارزش‎ها و باورها ندارند.

سبک هویت مغشوش یا اجتنابی: تمایل به تعلل و تاخیر در تصمیم‏گیری‏های شخصی و اجتناب از پرداختن به موضوعات دارند، در این سبک هویت افراد رفتارهای موقعیتی و بدون الگوی مشخص  دارند، هیجان مدارن و خودآگاهی محدودی دارند، از راهبردهای اسنادی و شناختی ناکارآمد استفاده می‎کنند، مشکل در برقراری ارتباط و نگهداری شبکه‎های حمایت اجتماعی دارند، فاقد صمیمیت، انعطاف‎پذیری و اعتماد به دیگرانند، مشکلات تحصیلی بیشتری دارند. همچنین، کوته به عنوان یک جامعه شناس، دغدغه‎ی اصلی خود را در گره‎زدن فرهنگ با شکل‎گیری هویت می‎داند. در واقع او بر آن است تا فرایند شکل‎گیری هویت را از طریق فرهنگ تبیین کند و برای همین او "لینک فرهنگ-هویت" را معرفی کرد. بر این اساس کوته ساختاری سه سطحی را توصیف می‎کند که در سطوح مختلف آن ویژگی‎های فرهنگی-اجتماعی تا شخصی-روانی جامعه را شامل می‎شود. سپس بر اساس ویژگیهای هر سطح چگونگی شکل‏گیری هویت را در ابعاد جمعی، شخصی، من(ego) توصیف می‎کند.

با توجه به ویژگی سنتی بودن دوران پیشامدرن، نقش‎ها و الگوهای زندگی از قبل برای افراد مشخص شده بود و افراد حتی خروج از معیارهای تعیین شده را در رویای خود نمی‎دیدند. از این روی هویت‎ها در هر سه بعد خود به نوعی از پیش شکل‎گرفته و تعیین‎شده بود. با شروع عصر مدرن و ایجاد تولید و مصرف انبوه، کم‎کم میان نسل شکاف ایجاد شد و افراد برای خود شأنی از عاملیت و قدرت قائل شدند. به همین سبب، جامعه برای کسب نقش‎های اجتماعی و مؤلفه‎های روانی همچون هویت دیگر اطاعت صرف از سنت‎ها و والدین را برنمی‎تابد؛ بلکه به گروه همسالان خود رجوع کرده و با الهام از آنها به ساختن هویت و نقش خود می‎پردازند؛ البته، رجوع به همسالان به معنای اطاعت و تقلید محض از آنان نیست؛ بلکه به منظور کمک گرفتن از آنان در ساخت هویت مبتنی بر عاملیت خود می‎باشد. لذا ویژگی اصلی دوران مدرن نوعی عاملیت خودمحور مبتنی بر گروه همسالان را در بر دارد. در نهایت در دوران پسامدرن با شدت گرفتن پیشرفت فناوری‎ها و کاهش تولید انبوه، افراد با دنیایی از تنوع در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی روبه‎رو هستند. از این رو، ویژگی اصلی این دوران نوعی سرکشیدن به نظر دیگران است و این را می‎توان حالتی افراط‎گونه از رجوع به دیگران تلقی کرد که ریشه‎های ابتدایی آن در دوران مدرن با رجوع به همسالان شکل گرفته بود؛ به این معنی که فرد نه پیرو سنت‎های گذشته است (پیشامدرن)، نه در نهایت خود تصمیم می‏گیرد(مدرن)، بلکه به وسیله‏ی افکار متکثر جاری در بافت جهانی، همواره در حال سیلان به این طرف و آن طرف می‏باشد و در هر جمعی سعی می‏کند بر اساس معیارهای آن جمع رفتار کند. لذا، دگرمحوری، اصلی‎ترین ویژگی دوران پسامدرن است. دگر محوری که ثبات شخصیت، هویت و رفتار را به چالش می کشد و فرد را از عاملیت خودمحور به عاملیت افراطی دگرمحور می‎کشاند. هویت در عصر پست‎مدرن نقش اساسی را در بهره‎وری افراد بازی می‎کند. اگر هویت شکل گیرد سرمایه‎ای ایجاد می‎کند که در پرتوی آن سایر توانایی‏ها و  شایستگی‏های افراد قابلیت ظهور و بروز پیدا می‎کنند؛ در غیر این صورت، افراد در سردرگمی هویت و چالش عدم‎ثبات و شکل‎گیری قرار می‏گیرند و این خود میزان موفقیت فرد را در دستیابی به تحول بهینه به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. از این روی، نظریه کوته هویت را همچون سرمایه‎ای در دوران پسامدرن در نظر می‎گیرد که باید به آن پرداخته شود تا فرد با  این سرمایه بتواند مسیر تحول مثبت را طی کند.