فرهنگ، بافت و تحول

اصطلاح فرهنگ اولین بار در سال 1871 توسط ادوارد تیلوربکار رفت. از نظر تیلور، فرهنگ یک کل پیچیده است که دانش، باور، هنر، قانون، اخلاق، زبان و دیدگاه‎های مشترک، آداب و رسوم اجتماعی و هر توانایی که توسط انسان به عنوان عضوی از جامعه کسب می‎شود را در بر می‎گیرد. تحقیقات مربوط به فرهنگ درک ما را از چگونگی تاثیر تجربیات اجتماعی بر تقکر، توانایی‎ها و مهارت‎های ذهنی و همچنین شیوه‎های رشد شناختی کودکان گسترش داده است. اُجبو فرهنگ را مجموعهای از رفتارهای سنتی، کدها یا رمزها، ارزش‏ها و نمادها می‎داند. هارِست ملاک عبور از یک مرحله به مرحله دیگر را آزمایه‎های تحولی می‎داند. آزمایه‎های تحولی ملاک‎های وابسته به فرهنگ هستند و به مهارت، دانش، کارکردها و نگرش‎هایی اشاره دارند که افراد باید در مقاطع زمانی خاصی از زندگی‎شان فراگیرند. آزمایه‌های تحولی برای رسدن به بزرگسالی از نظر هارِست عبارتند از: پذیرش فرد توسط خودش، استقلال هیجانی، کسب نقش جنسی مردانه یا زنانه، کسب روابط جدید و رشدیافته با هر دو جنس، کسب ارزش‌های ااخلاقی، آمادگی برای یک حرفه، آمادگی برای ازدواج و تشکیل خانواده. آرنِت معتقد است که فرهنگ الگوی پویای سنت‎ها، باورها و ارزش‌ها، هنر و تکنولوژی است و عوامل فرهنگی - اجتماعی، تعیین‎کننده دیدگاه هر جامعه نسبت به دوره‎های تحول است. از نظر وی، هر فردی برای عبور از دوره نوجوانی به بزرگسالی مرحله تحولی دیگری تحت عنوان پیش بزرگسالی را تجربه می‎کند و طول این دوره از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است. افراد در طی این دوره تحولی پنج خصیصه مهم را تجربه می‎کنند: 1) احساس بینابین بودن؛ فردی که در این دوره است خودش را نه بزرگسال می‎داند و نه نوجوان. 2) اکتشاف هویت؛ در حیطه‎های کار، عشق و جهان‎بینی. 3) تمرکز بر خود؛ نه به معنای خودمحوری بلکه به این معنا که در قبال دیگران تعهدی ندارد. 4) ناپایداری و عدم ثبات؛ از منظر شغل، تحصیلات، اقامت و روابط عاشقانه. 5) دوران احتمالات؛ هدایت زندگی در مسیرهای متعدد و انتخاب کردن از بین مسیرهای مختلف زندگی. آدامز و مارکز، فرهنگ را الگوهای ضمنی و آشکار نهادها، ایده‎ها و رفتارهایی می‌داند که ریشه تاریخی دارد. این الگو هم تحت تاثیر نهادها هستند و هم انتظارات محیطی را شکل می‎دهد، هم ایجاد کننده رفتار است و هم از رفتارها تاثیر می‎پذیرد. بنابراین، فرهنگ پویاست و دربرگیرنده معناهایی است که در جامعه وجود دارد. فرهنگ قدرتمند می‎شود زیرا از نسلی به نسل دیگر منتقل می‎گردد، جامعه انسانی فرهنگ را به وجود می‏آورد و تغییر می‏دهد. از نظریه پردازان جدید در زمینه رشد انسان، برونفن برنر می‎باشد. نظریه سیستمی او طی ٢٠ سال گذشته، دیدگاهی متفاوت و کامل در مورد تاثیرات بافتی بر رشد انسان  ارائه کرده است. وی فرد را بصورت سیستم پیچیده‎ای از روابط در نظر می‎گیرد،که چندین سطح از محیط اطراف بر او تاثیر می‎گذارند. از آنجایی که آمادگی‎های زیستی کودک و نیروهای محیطی با هم پیوند می‎خورند، وی نظریه خود را الگوی زیست بوم شناختی می‎داند. نظریه برونفن برنر بر زمینه‏های اجتماعی که در آن مردم زندگی می‎کنند و افرادی که بر تحول آنها تأثیر می‎گذارد تمرکز دارد.در نظریه وی محیط به صورت ساختارهای مختلفی در نظر می‎گیرد که هرکدام از این ساختارها و لایه‎ها(ازجمله: خانه،مدرسه و..) به گونه‎ای قدرتمند بر رشد فرد تاثیر می‎گذارند. این ٥ سطح یا نظام عبارت است از: 1) خرده نظام(Microsystem): شامل فعالیت‎ها و الگوهای تعامل در نزدیک‎ترین محیط فرد. رابطه‎ها در این سطح دو طرفه است. مانند تعامل مستقیم با والدین، همسالان و دیگران. برای مثال یک کودک مهربان احتمالا واکنش‎های خوشایند و صبورانه والدین را بر می‎انگیزد، در حالی که یک کودک فعال و بی‎قرار به احتمال زیاد با قید و بند و تنبیه والدین مواجه خواهد شد. اما شیوه فرزندپروری که هر یک از ان دو کودک تجربه می‎کنند و منجر به تقویت یا تضعیف رشد آنها می‎گردد، به سیستم‎های محیطی بستگی دارد که روابط والد کودک را تحت تاثیر قرار می‎دهد. 2) میان نظام(Mesosystem): روابط خرده نظام‏هایی مانند خانواده و مدرسه و روابط بین دانش آموزان با همسالان را شامل می شود، مانند عملکرد یک زن در مقام مادر و همسر در منزل به تجربه‎های او در محل کار هم ربط پیدا می‎کند. یا پیشرفت تحصیلی فرد علاوه بر عملکرد او در کلا س به روابط والدین او نیز ربط دارد. 3) برون نظام(Exosystem): موقعیت‎هایی را شامل می‎شود که فرد را به طور مستقیم تحت تاثیر قرار نمی‎د‌هد اما به هرحال تاثیر دارد. مثل  مرخصی‎های استعلاجی، برنامه‎های انعطاف پذیر، مرخصی استحقاقی کمک می‎کند به پدر و مادر.. یا حتی سیستم‎های غیر رسمی مثل  شبکه‎های اجتماعی دوستان و خانواده با حمایت و رفاقت و.... 4) کلان نظام(Macrosystem): بیرونی‎ترین سطح یک محیط می‎باشد که درگیر جامعه می‎شود و شامل ارزش‎های فرهنگی و شرایط اقتصادی است که خانواده‎ها را تحت تاثیر قرار می‎دهد. 5) نظام تاریخ(Chronosystem): به شرایط اجتماعی _تاریخی رشد کودک اشاره دارد. این نظام همان سیستم پنجم وابسته به زمان است،که بعدها اضافه شده است. برونفن برنر طی سال‎های بعدی نظریه خود را بسط داد و آن را PPCT نامید که دارای ٤ عامل اصلی: فرآیند، فرد، بافت و زمان می‎باشد(واچز و اوانس(٢٠١٠).

Processes: فرایندهایی که مجموعه‎ای از اصول و قواعد خاص هستند و تاثیر مختلفی بر فرد در زمان‎های مختلف دارند. فرآیندهای پروگزیمال یا نزدیک، شامل همه نوع تعاملات بین کودک و محیط است که مسئول شایستگی فرزند و رفاه عمومی را دارند. نمونه‎ای از فرآیندها، در پرسش‎ها بیان می‎شود مانند: آیا کودک از آسیب‌های جسمی و روحی محافظت می‌شود؟ آیا کودک درمورد رفتارهای مناسب آموزش می‌بیند؟ علاوه بر فرآیندهای پروگزیمال، فرآیندهای دور نیز وجود دارد که این فرآیندها عبارتند از توانایی خانواده در حمایت از کودک و همچنین تعامل با محیط‏های دیگر که در آن کودک بخشی از محیط اجتماعی و درگیر با افراد مختلف از طبقات قومی و اجتماعی مختلف می‎باشد. برخلاف فرآیند‎های مجاور(پروگزیمال)، فرآیندهای دور تاثیر غیرمستقیم بر روی کودک داشته‎اند.

Person: ویژگی‏های شخصی و قومی و افکار و عقاید و... گفته می‏شود. تاثیر خانواده، مراقبین، و یا همسالان، به وسیله ویژگی‎های کودک تعیین می‎شود. برای مثال کودکان معلول در معرض خطر بیشتری در روابط اجتماعی هستند، همچنین تفاوت بین دختران و پسران در بلوغ، به تفاوت در روابط اجتماعی و عملکرد سالم از نظر زیست شناسی کمک می‎کند. همچنین متغیرهای فردی، مانند: سن، جنس، خلق،.. می‎توانند با تحول مرتبط باشند، این متغیرها بطور مستقیم و غیرمستقیم می‎توانند بر فرآیندهای پروگزیمال تاثیرگذار باشند. بطور مثال: شیوه‎های مراقبت از کودک(فرآیند های پروگزیمال)، براساس خلق وخوی کودک می‎تواند متفاوت باشد، که به نوبه خود بر رشد و تحول تاثیر می‎گذارد.

Context: بهترین جزء شناخته شده، در زمینه زیست بوم‎شناختی است و شاید مهمترین از بین ٤ مولفه در مفهوم‎سازی و طراحی مطالعات در مورد تحول کودک می‎باشد. بافت به مکان‎های مختلفی که فرآیندهای پروگزیمال را اصلاح می‎کند اشاره دارد و شامل محیط‎هایی می‎شود که در آن کودک در تعاملات دائمی است (فیزیکی،اجتماعی،اقتصادی) . تعاملات ٥ نظام(خرده نظام، میان نظام، برون نظام، کلان نظام، نظام تاریخی) را شامل می‎شود.

 Time: مولفه‎های زمانی برونفن برنر، شامل جنبه‎های گوناگونی، نظیر: سن، زمان و ماهیت دوره‎ای می‎شود. یک رویداد تا اندازه‎ای تاثیر بر رشد دارد و تاثیر آن به عنوان زمان پیشرفت کاهش می‎یابد. رویدادهای ناخوشایندی مانند طلاق والدین،تغییر محل اقامت، می‎تواند در مقایسه با افراد بزرگتر تاثیر بیشتری بر کودکان داشته باشد. بر طبق نظریه برونفن برنر(١٩٩٧)، رشد فرد، نتیجه تاثیرات متقابل پیچیده سطوح مختلف زیست بوم و فرد می‎باشد، در واقع ویژگی‎های فردی به همراه  ٥ نظام در برگیرنده او، زمینه ساز تحول و در نتیجه رشد کودک می‎باشد. براساس این نظریه، اگر تمامی این نظام‎ها درست و در ارتباط با یکدیگر عمل کنند، تاثیر مثبتی  کودک خواهند گذاشت.