خودتنظیمی ارادی(SOC)

نوجوانی دوره‎ای از تحول است که با ویژگی‎هایی همچون بازشناسی روابط با همتایان و خانواده، افزایش فشارهای تحصیلی، افزایش فشارهای ناشی از انتخاب رشته و مسیر شغلی آینده و چالش‎های فردی مختلف شناخته می‎شود. در این دوره حیاتی خودتنظیمی نقشی محوری در کارکردهای انسانی، از جمله تاب آوری و بهزیستی را ایفا می‎کند. خودتنظیمی فرایندی پویاست که فرد و بافت را به هم پیوند می‎دهد و ابزارهایی را برای فرد جهت مشارکت و شکل دادن به تحول خویش ایجاد می‎نماید. نظریه پردازان خودتنظیمی را به دو دسته خودتنظیمی ارگانیسمی و ارادی تقسیم میکنند. خودتنظیمی ارگانیسمی اشاره به تنظیم ویژگی‎های فیزیولوژیکی و جسمانی نظیر کنترل هیپوتالاموس بر دمای بدن، ضربان قلب، زمان بلوغ و ویژگی‎های خلقی می‎کند که در انطباق فرد با بافتش در زمان‎های مختلف نقش دارند. این نوع از خودتنظیمی معمولا ناهشیارانه و خودکار است و اراده فرد در آن نقش چندانی ندارد. در مقابل خودتنظیمی ارادی هوشیارانه بوده و همواره اشاره به رفتارهای هدفمند می‎کند. خودتنظیمی ارادی شامل مهارت‎هایی مانند انتخاب هدف، خودنظارتی، خودتعدیل‎گری و خوداصلاحی است. فرد باید قادر باشد که براساس آگاهی از تجارب قبلی، سرمایه‎ها، شرایط بافتی، توانمندی‎ها و استعدادهای فردی هدف‎هایی را انتخاب کند. خودتنظیمی ارادی را با توجه به نتایج آن میتوان به دو نوع کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم کرد. خودتنظیمی کوتاه مدت به عنوان کنترل تکانه، توجه، هیجان و رفتار در لحظه عملیاتی می‎شود، در حالی که خودتنظیمی بلندمدت شامل کنترل تکانه یا هدایت تلاش‎ها به سمت هدف‎هایی در دوره‎های زمانی طولانی‎تر مشتمل بر چند هفته، ماه یا حتی سال است. در دوره کودکی به دلیل تحول لوب پیشانی و نارسایی رشدی کارکردهای اجرایی نظیر توجه و حافظه خودتنظیمی بیشتر بر اهداف کوتاه مدت متمرکز بوده و با افزایش سن و شکل‎گیری نظریه ذهن، افزایش درک کودک از سازمان و عملکرد تفکر خویش و سازگاری رفتار با هدف‎های فردی و هنجارها و استانداردهای بافتی شکل پخته‎تر و بلندمدت‎تری به خود می‎گیرد. خودتنظیمی ارادی با بروندادهای مهمی مثل شایستگی اجتماعی، درگیری تحصیلی، سازگاری آموزشی، رفتارهای جامعه پسند، بروز هیجان های مثبت، یادگیری خودنظم‎بخش و انگیزش ارتباط دارد. الگوی خوتنظیمی ارادی برای تحول موفق، الگوی SOC است. هدف این الگو، بدست آوردن حداکثر منافع و به حداقل رساندن زیان‎ها و تلفات ممکن در راستای دستیابی به هدف‎هاست. S (انتخاب)، اشاره به ایجاد، تبیین و اجرای هدف‌های فردی دارد. فرد باید قادر باشد بین گزینه‌های مختلف، هدف‌های موردنظر خود را انتخاب نموده و آنها را اولویت بندی نماید. انتخاب فرایند تحول را هدایت می‌کند، زیرا اهداف فردی رفتار انسان را شکل داده و هدایت می‌کند. در الگوی مذکور دو نوع انتخاب را میتوان از یکدیگر متمایز ساخت: انتخاب گزینشی و انتخاب مبتنی بر فقدان. انتخاب گزینشی اشاره به توصیف هدف‎ها به منظور هماهنگی بین نیازها و انگیزه‎ها با منابع در دسترس و قابل دست‎یابی است. در مقابل انتخاب مبتنی بر فقدان‎ها، پاسخی به از دست دادن منابع در دسترس قبلی به منظور حفظ سطح عملکرد است. O (بهینه سازی) شامل جستجوی منابع و راهبردهایی است که با ارزشهای اجتماعی و شخصی فرد در دنبال کردن هدفهای معین سازگار هستند. فرد باید فاصله بین هدف و موقعیت را بررسی نماید و ابزارهای مبتنی بر هدف را به منظور اطمینان از رسیدن به هدف تعریف کند و به کار گیرد. الگوبرداری از افراد موفق و تمرین مهارت‏های مرتبط با هدف می‏تواند به فرد در این مسیر کمک کند. C (جبران) حفظ عملکرد مثبت در مواجهه با محدودیت‎ها و فقدان‎هاست. در این راهبرد فرد به بازسازی نظام هدفی خود می پردازد یا هدفی غیرقابل دستیابی را کنار بگذارد و به جای آن هدف جدیدی را جایگزین کند. نظریه SOC پیشنهاد می‎کند که زندگی موفقیت‎آمیز می‎تواند از طریق دست‎یابی فرد به هدف‎هایش بدست آید، این هدف‎ها باید با توجه به پتانسیل‎ها و ظرفیت‎های فردی به صورت منطقی تعیین شوند(انتخاب)، فرد زمان و تلاشش را برای دست‎یابی به این هدف‎ها متمرکز سازد(بهینه‎سازی) و در نهایت راه‎حل‎هایی را برای جبران فقدان‎ها، موانع و کاستی‎های موجود بر سر راه رسیدن به هدف‎ها ایجاد کند(جبران).